Rukun Solat adalah perkara yang sebahagian daripada solat dan bergantung kepadanya sah solat itu. Solat secara amnya mempunyai tiga belas rukun yang terbahagi kepada tiga kategori iaitu rukun
qalbi,
fi'li dan
qauli
- Rukun qalbi (ﻗﻠﺒﻲ - iaitu berasal daripada perkataan ﻗﻠﺐ - qalb bermaksud hati) adalah rukun yang berasaskan kepada hati.
- Rukun fi'li (ﻓﻌﻠﻲ - iaitu berasal daripada perkataan ﻓﻌﻞ - fi'l bermaksud perlakuan) adalah rukun yang berasaskan kepada perbuatan anggota badan. Pergerakan anggota badan atau tindakan tubuh itu memerihalkan rukun tersebut.
- Rukun qauli (ﻗﻮﻟﻲ - iaitu berasal daripada perkataan ﻗﻮﻝ - qaul bermaksud kata-kata) adalah rukun yang berasaskan kepada sebutan dan bacaan.
| No. | Rukun | Kategori | No. | Rukun | Kategori |
|---|
| 1 | Niat | Qalbi | 8 | Duduk antara dua sujud | Fi'li |
| 2 | Berdiri betul | Fi'li | 9 | Bacaan tahiyat akhir | Qauli |
| 3 | Takbiratul ihram | Qauli | 10 | Duduk tahiyat Akhir | Fi'li |
| 4 | Membaca al-Fatihah | Qauli | 11 | Selawat ke atas nabi dalam tahiyat akhir | Qauli |
| 5 | Rukuk | Fi'li | 12 | Salam | Qauli |
| 6 | I'tidal | Fi'li | 13 | Tertib | Qalbi |
| 7 | Sujud | Fi'li |
Rukun-rukun
Niat
Niat dalam solat merupakan rukun qalbi tetapi turut termasuk dalam rukun fi'li (lihat
Takbiratul ihram). Niat solat mempunyai tiga bahagian yang disyaratkan dalam
solat fardhu tetapi hanya dua sahaja bagi
solat sunat manakala untuk solat sunat mutlak (tiada sebab dan bila-bila masa), hanya satu daripadanya disyaratkan.
Bahagian niat mempunyai tiga bahagian iaitu:
- Qasad (ﻗﺼﺪ) - Sengaja mengerjakan solat
- Ta'arudh (ﺗﻌﺮﺽ) - Meniatkan solat fardhu atau sunat
- Ta'yiin (ﺗﻌﻴﻴﻦ) - Meniatkan jenis waktu solat
Untuk melihat bahagian-bahagian yang diaplikasikan dalam niat solat, berikut adalah contoh:
Solat fardhu:
ﺍﺼﻠﻰ ﻓﺮﺽ ﺍﻟﻈﻬﺮ ﺃﺩﺍﺀ ﻟﻠﻪ ﺗﻌﻠﻰ
Sahaja aku solat fardhu Zuhur tunai kerana Allah Ta'ala
| Niat | Makna | Bahagian |
|---|
| ﺍﺼﻠﻰ | Sahaja aku solat | Qasad |
| ﻓﺮﺽ | Fardhu | Ta'arudh |
| ﺍﻟﻈﻬﺮ | Zuhur | Ta'yiin |
Solat sunat:
ﺍﺼﻠﻰ ﺳﻨﺔ ﺍﻟﻀﺤﻰ ﺭﻛﻌﺘﻴﻦ ﻟﻠﻪ ﺗﻌﻠﻰ
Sahaja aku solat sunat Dhuha dua rakaat kerana Allah Ta'ala
| Niat | Makna | Bahagian |
|---|
| ﺍﺼﻠﻰ | Sahaja aku solat | Qasad |
| ﺍﻟﻀﺤﻰ | Dhuha | Ta'yiin |
Solat sunat mutlak:
ﺍﺼﻠﻰ ﺳﻨﺔ ﺭﻛﻌﺘﻴﻦ ﻟﻠﻪ ﺗﻌﻠﻰ
Sahaja aku solat sunat dua rakaat kerana Allah Ta'ala
| Niat | Makna | Bahagian |
|---|
| ﺍﺼﻠﻰ | Sahaja aku solat | Qasad |
Berdiri betul
Berdiri betul atau berdiri tegak adalah diwajibkan dalam solat bagi mereka yang berupaya untuk beridiri tegak. Bagi yang tidak upaya,
rukhsah atau kelonggaran diberikan untuk mereka sama ada untuk solat dalam keadaan duduk (hanya jika tidak mampu berdiri), mengiring pada
rusuk kanan sambil mengadap
kiblat (hanya jika tidak mampu berdiri dan duduk), atau jika tidak mampu berdiri, duduk mahupun mengiring, orang yang ingin mengerjakan solat itu dibenarkan baring menelentang dengan
kaki dan
perut dihalakan ke kiblat.
Syarat bagi rukun ini hendaklah ditegakkan
tulang belakangnya dan tidak bleh bongkok ke depan atau ke belakang (jika mampu).
[sunting] Takbiratul ihram
Takbiratul ihram (
ﺗﻜﺒﻴﺮﺓ ﺍﻹﺣﺮﺍﻡ) ialah perbuatan yang menyempadani
solat dengan perlakuan di luar solat. Takbiratul ihram menandakan bermulanya satu perjalanan solat itu sehingga rukun terakhir iaitu salam nanti. Disebabkan dinamakan rukun ini takbir ialah kerana sebutan
takbir iaitu
Allahu Akbar (
الله أكبر) adalah wajib bagi mereka yang boleh menuturkannya. Bagi mereka yang tidak boleh menuturkannya ataupun tidak dapat mempelajarinya, dia diharuskan untuk menyebutnya dengan terjemahan dalam bahasa yang lain. Rukun ini diwajibkan untuk disertai dengan niatnya dan disunatkan untuk mengangkat kedua-dua
tangan hingga ke paras
bahu. Muqaranah (
ﻣﻘﺎﺭﻧﻪ) atau penyertaan niat takbiratul ihram mempunyai dua bahagian iaitu:
- Muqaranah Urfiyyah ( ﻣﻘﺎﺭﻧﻪ ﻋﺭﻓﻴﻪ ) - Menyertai niat kepada sebahagian daripada takbiratul ihram iaitu berniat ketika mula ataupun akhir bahagian takbiratul ihram
- Muqaranah Haqiqah ( ﻣﻘﺎﺭﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺔ ) - Menyertai niat kepada keseluruhan takbiratul ihram iaitu berniat dari mula sehingga akhir takbiratul ihram
Bagi kebanyakan orang awam, adalah lebih mudah mengerjakan
muqaranah urfiyyah kerana
muqaranah haqiqah mudah dihinggapi rasa syak atau was-was kerana penyertaan niat mengambil masa keseluruhan takbiratul ihram itu. Adalah disunatkan untuk membaca
doa iftitah atau tawajjuh selepas takbiratul ihram.
Di namakan Takbiratul Ihram kerana dengan melakukannya, kita mengharamkan ke atas diri kita perlakuan yang akan membatalkan solat. Sebagai contoh, pada kebiasaannya bercakap sesama manusia adalah halal. Akan tetapi, bercakap dalam solat akan membatalkan solat. Maka,apabila kita membuat Takbiratul Ihram sebagai tanda memulakan solat, bercakap adalah satu halangan untuk kita selagi mana kita masih mengerjakan solat. Seperti dalam Haji, apabila kita memakai Ihram, kita diharamkan melakukan beberapa perkara yang pada kebiasaannya adalah halal bagi kita.
Membaca Surah al-Fatihah
Dalam solat,
Surah Al-Fatihah merupakan satu-satunya surah yang diwajibkan. Surah ini wajib dibaca pada setiap rakaat dan bacaannya hendaklah tertib mengikut susunan ayat yang betul dan hendaklah dijaga
tajwidnya. Bacaan
basmalah diwajibkan kerana ayat itu juga sebahagian daripada surah berbanding isti'azah yang tidak diwajibkan.
Setiap ayat surah ini wajib dibaca secara berturutan dan tidak diselangi oleh apa-apa perbuatan ataupun ayat yang lain mahupun diam yang agak lama yang cukup untuk memutuskan bacaan al-Fatihah itu.
Bagi mereka yang tidak tahu atau tidak berupaya untuk membacanya dengan sempurna kerana baru memeluk agama
Islam, maka hendaklah dia membaca tujub ayat
Quran yang berturutan atau tujuh ayat yang tidak berturutan (atau berasingan) yang tidak kurang bilangan huruf dalam al-Fatihah. Jika masih tidak mampu membaca mana-mana ayat Quran, dia dikehendaki membaca
zikir yang sama bilangan hurufnya dengan huruf Fatihah. Jika masih tidak mampu, hendaklah sekadar diam pada jarak masa bacaan Fatihah itu sendiri.
Bilangan ayat dalam surah al-Fatihah ialah tujuh ayat yang kesemuanya mempunyai dua puluh lima perkataan bersama bilangan huruf sebanyak 156 huruf. Maka, zikir yang diriwayatkan oleh baginda Nabi Muhammad s.a.w. digunakan bagi menggantikan bacaan untuk orang yang tidak berupaya atau tidak tahu membaca ayat Quran.
ﺳﺒﺤﺎﻥ ﺍﷲ − ﻭﺍﻟﺤﻤﺪ ﷲ − ﻭﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ − ﻭﺍﷲ ﺃﻛﺒﺮ − ﻭﻻﺣﻭﻻ ﻭﻻ ﻗﻮﺓ ﺇﻻ ﺑﺎﷲ − ﻣﺎﺷﺎﺀ ﺍﷲ ﻛﺎﻥ − ﻭﻣﺎﻟﻢ ﻳﺸﺎﺀ ﻟﻢ ﻳﻜﻦ Subhanallah - Walhamdulillah - Wa la ilaha illallah - Wallahu akbar - Wa la haula wala quwata illa billah - Ma sya Allahu kana - Wa maa lam yashaa u lam yakun
Ayat tersebut hendaklah dibaca dua kali untuk menyamai bilangan huruf surah al-Fatihah.
Rukuk
Perbuatan rukuk adalah membongkok ke hadapan dengan sekurang-kurangnya hingga tapak tangannya mencapai ke lutut. Rukuk yang sempurna ialah menyamakan belakangnya dan tengkuknya pada satu garis lurus dan meluruskan kakinya (iaitu betis dan peha) dan memegang kedua
lututnya dengan menjarangkan antara
jari-jari tangan. Bagi mereka yang solat secara duduk, memadai rukuk itu dengan membongkok ke hadapan hingga
dahinya selari dengan kepala lututnya. Untuk lebih sempurna bagi solat duduk, rukuknya adalah membongkok ke hadapan hingga dahinya selari dengan tempat sujud.
Rukuk adalah salah satu rukun yang disertakan dengan
tama'ninah. Tama'ninah dalam rukuk adalah dalam keadaan tetap semua anggota badannya hingga cukup masa untuk membezakan perlakuan membongkok dan bangun daripadanya.
I'tidal
I'tidal adalah kembali daripada keadaan rukuk kepada berdiri tegak iaitu keadaan asal ketika solat. Jika keadaan asalnya ialah duduk menegak, maka hendaklah orang itu kembali duduk menegak. Tama'ninah turut disertakan dalam perbuatan i'tidal. Maka, untuk melengkapkan i'tidal, hendaklah tama'ninah dengan menetapkan anggota badan pada keadaan sebelum rukuk dalam masa yang cukup untuk membezakan keadaan selepas bangun dari rukuk sebelum turun untuk sujud.
Sujud
Sujud adalah satu perbuatan yang amat menunjukkan kerendahan diri manusia terutama di dalam solat. Setiap rakaat (atau satu rukuk) adalah diwajibkan dengan dua kali sujud.
Sujud adalah memadai dengan sekurang-kurangnya bersentuhan dahi dengan tempat solat. Lebih elok atau lengkap lagi, hendaklah ketujuh-tujuh anggota sujud kena atau bersentuhan dengan tempat solat iaitu dahi, dua tapak tangan (setiap muka tapak tangan dan jari-jarinya), dua lutut dan dua tapak kakinya (iaitu muka hujung jari-jari kakinya). Wajib menekan sedikit dahi di tempat sujud untuk lebih tetap keadannya. Keadaan yang sempurna untuk turun bersujud adalah dengan meletakkan kedua-dua lutut dahulu dan diikuti dengan tapak tangan lalu dahi ditetapkan di tempat sujud.
Adalah sunat untuk menghalakan kesemua jari ke arah
kiblat Bagi
lelaki, disunatkan juga meregangkan kedua lutut dan dua tapak kaki, menjarakkan perut daripada peha dan menjauhkan sedikit
siku daripada rusuk. Bagi
perempuan pula, sunat untuk merapatkan kedua-dua lutut dan
kaki, merapatkan perut dengan peha dan siku ke rusuk.
Wajib tama'ninah pada sujud iaitu tetap seluruh anggota badan dalam keadaan sujud untuk satu jangka masa yang cukup untuk membezakan perbuatan turun dan naik daripada sujud. Sujud itu tidak sah jika sujud di atas tempat yang boleh bergerak jika orang itu bergerak seperti
tilam.
Duduk antara dua sujud
Duduk antara dua sujud adalah perlakuan yang memisahkan antara dua kali sujud. Tidak sesuai untuk terus berdiri sebelum sujud semula, maka keadaan duduk adalah logik. Adalah sunat untuk duduk iftirasy (iaitu duduk di atas tapak kaki kiri serta menegakkan (atau berdirikan) tapak kaki kanan. Sunat juga meletakkan dua tangan berhampiran lutut serta menjarakkan setiap jari tetapi tidak mengapa untuk meletakkan jari di atas lutut. Perlakuan duduk antara dua sujud ini menjadi makruh jika terlalu lama kerana ia memisahkan perlakuan kedua-dua sujud. Walau bagaimanapun, tama'ninah turut disertakan bagi rukun ini.
Duduk tahiyat akhir
Duduk ketika membaca tahiyat akhir adalah jelas bahawa tahiyat akhir hendaklah dibaca ketika keadaan duduk, bukan berdiri. Disunatkan duduk secara tawaruk iaitu duduk dengan menghulurkan kaki kiri ke kanan dan merapatkan punggung ke lantai. Keadaan ini berterusan ketika membaca selawat dan salam.
Membaca tahiyat akhir
Rukun ini dinamakan
tahiyyat (penghormatan) atau
tasyahud (penyaksian) kerana bacaan yang dilafazkan terdiri daripada keduanya. Berikut adalah bacaan bersama bahagian tahiyat. Bacaan tersebut hendaklah disambung dengan bacaan selawat kepada Nabi Muhammad s.a.w.
| Bacaan | Sebutan | Makna |
| Penghormatan dan kesejahteraan | ﺃﻟﺘﺤﻴﺎﺕ ﺍﻟﻤﺒﺎﺭﻛﺎﺕ ﺍﻟﺼﻠﻮﺍﺕ ﺍﻟﻄﻴﺒﺎﺕ ﷲ | At-tahiyyatul mubarakatus solawatut toyyibatu lulillah | Segala kehormatan, keberkahan, shalawat, dan kebaikan adalah milik Allah |
|---|
| ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻴﻚ ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺒﻲ ﻭﺭﺣﻤﺔ ﷲ ﻭﺑﺮﻛﺎﺗﻪ | As-salamu 'alaika ayyuhannabiyu warahmatullahi wabarakatuh | Semoga keselamatan bersama engkau wahai Nabi, dan juga rahmat Allah dan barakahnya |
| ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻭﻋﻠﻰ ﻋﺒﺎﺩ ﺍﷲ ﺍﻟﺼﺎﻟﺤﻴﻦ | As-salamu 'alaina wa 'ala 'ibadillahis solihin | Semoga keselamatan menyertai kami dan sekalian hamba-hamba Allah yang saleh. |
| Penyaksian (Syahadah) | ﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ | Asyhadu anl laa ilaaha ilallah | Aku bersumpah/bersaksi bahawa tiada tuhan (atau sembahan) selain Allah |
|---|
| ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻣﺤﻤﺪﺍ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ | Wa asyhadu anna Muhammadar rasulullah | Dan aku bersumpah/bersaksi bahawa Muhammad pesuruh Allah |
Selawat kepada nabi dalam tahiyat akhir
| Bacaan | Sebutan | Makna |
Selawat kepada nabi
Muhammad dan keluarga | ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻤﺪ | Allahumma salli 'ala Muhammad | Ya Allah, berikanlah selawat kepada Muhammad |
|---|
| ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻝ ﻣﺤﻤﺪ | Wa'ala aali Muhammad | Dan kepada keluarga Muhammad |
| ﻛﻤﺎ ﺻﻠﻴﺖ ﻋﻠﻰ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ | Kama solaita 'ala Ibrahim | Sebagaimana Engkau memberikan selawat kepada Ibrahim |
| ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻝ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ | Wa'ala aali Ibrahim | Dan kepada keluarga Ibrahim |
Keberkatan kepada nabi
Muhammad dan keluarga | ﻭﺑﺎﺭﻙ ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻤﺪ | Wa baarik 'ala Muhammad | Ya Dan Engkau berikanlah keberkatan kepada Muhammad |
|---|
| ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻝ ﻣﺤﻤﺪ | Wa'ala aali Muhammad | Dan kepada keluarga Muhammad |
| ﻛﻤﺎ ﺑﺎﺭﻛﺘﺎ ﻋﻠﻰ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ | Kama barakta 'ala Ibrahim | Sebagaimana Engkau memberikan keberkatan kepada Ibrahim |
| ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻝ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻓﻲ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ | Wa'ala aali Ibrahim fil 'alamin | Dan kepada keluarga Ibrahim dalam dunia ini |
Penutup
(Pujian bagi Allah) | ﺇﻧﻚ ﺣﻤﻴﺪ ﻣﺠﻴﺪ | Innaka hamiidum majiid | Sesungguhnya Engkau Maha Terpuji lagi Maha Tinggi |
|---|
Salam
Ucapan atau lafaz
salam adalah sebahagian daripada rukun
solat. Sekurang-kurangnya, lafaz salam itu ialah
assalamualaikum (السلام عليكم)"- "sejahtera kepada kamu semua") tetapi untuk lebih sempurna, ucapannya ialah
assalamualaikum warahmatullah (السلام علبكم ورحمة الله) - "sejahtera kepada kamu semua dan semoga dirahmati Tuhan"). Adalah disunatkan untuk memberi salam sebanyak dua kali dan sunat juga untuk menoleh ke kanan dahulu bagi salam yang pertama dan ke kiri bagi salam yang kedua. Turut disunatkan juga kedua-dua salam itu tidak disekalikan iaitu ada pengasingan antara kedua-duanya.
Tertib
Tertib adalah rukun yang merangkumi keseluruhan rukun solat iaitu memastikan segala perlakuan rukun berada pada turutan yang betul satu demi satu dan yang mana dahulu didahulukan serta yang kemudian dilakukan kemudian, jika tidak solat itu akan terbatal.
Nota: Tertib boleh ditakrifkan sebagai mendahulukan yang dahulu, mengkemudiankan yang kemudian
